Sukcesja gospodarcza to wyzwanie, które obecnie stoi przed polskimi przedsiębiorcami. Pierwsze pokolenie osób, które po zmianie ustrojowej zarejestrowało swoje firmy, osiąga wiek emerytalny. Na gruncie polskiego prawa, przedsiębiorstwa działającego w formie prawnej, jaką jest jednoosobowa działalność gospodarcza, nie da się odziedziczyć. Można w drodze dziedziczenia ustawowego lub w testamencie odziedziczyć pewne składniki masy majątkowej firmy, ale śmierć właściciela przerywa bieg życia przedsiębiorstwa. Każda zmiana pokoleniowa to ważny moment przede wszystkim dla firmy rodzinnej, nierzadko decydujący o jej losie.
O sukcesji w trzech odsłonach – prawnej, zarządczej i ubezpieczeniowej Elżbieta Jachymczak, Redaktor naczelna Business Intelligence rozmawia z adw. Katarzyną Gumulą-Kubicką z Kancelarii Adwokackiej Katarzyna Gumula-Kubicka, Sylwią Ploną-Zduńczyk, coachem ACC ICF, trenerką kompetencji biznesowych, menedżerką HR z 20-letnim doświadczeniem w zarządzaniu zespołami oraz Sabiną Olesiak, agentem ubezpieczeniowym.
Odsłona pierwsza – prawne aspekty sukcesji
EJ: Czym jest sukcesja?
KG-K: Sukcesja to procesem, którego celem jest budowanie firmy na pokolenia. Sukcesja dotyka spraw z pogranicza biznesu i rodziny. Przy sukcesji trzeba niejednokrotnie poruszyć trudną tematykę. Wielu przedsiębiorców nie chcąc prowadzić trudnych rozmów, woli się wycofać licząc, że „jakoś to będzie”. Sukcesja firmy sensu stricto, to zasady przekazywania firmy następcom, po śmierci przedsiębiorcy. Reguluje ją ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej.
Czy sukcesję da się przeprowadzić szybko?
Sukcesja gospodarcza to proces przekazania wiedzy, władzy i własności w przedsiębiorstwie. Przedsiębiorcy odsuwają myślenie o zmianie pokoleniowej w firmie. Jedynie kilka procent przedsiębiorców ma przygotowany formalny plan sukcesji. Kolejne kilka procent uważa, że na sformalizowanie tego procesu przyjedzie dopiero czas. Zatem jedynie kilka-kilkanaście procent właścicieli firm dostrzega konieczność dokonania pokoleniowej zmiany w sposób sformalizowany. Trzeba pamiętać, że sukcesja, to nie tylko zmiana pokoleniowa dokonywana na wypadek śmierci. To także przeszkolenie następcy i powierzenie mu firmy w sytuacji planowania własnej emerytury, oddania steru młodszemu pokoleniu, by móc nadal czerpać korzyści z firmy przy jednoczesnym zminimalizowaniu czasu pracy.
To ile trwa taki proces sukcesji?
Procesu skutecznej sukcesji majątkowej w firmie nie da się przeprowadzić w ciągu miesiąca czy kwartału. Wymaga to czasu. Osobiście uważam, że pełen proces sukcesji wymaga zaangażowania nie tylko prawnika, który faktycznie tę sukcesję przeprowadza, ale na niektórych etapach także np. specjalisty managera, który pomoże przeprowadzić firmę i jej członków przez proces sukcesji.
Dlaczego nadal niewielu przedsiębiorców wdraża sukcesję w swojej firmie?
Widzę wzrost zainteresowania tą tematyką. W Kancelarii mamy coraz więcej spraw tego rodzaju. Natomiast jest to nadal kropla w morzu. Sukcesja to nie tylko proces wdrażany na wypadek śmierci. I trzeba o tym pamiętać. Mimo tego większość osób tak uważa i nie chcą rozmawiać o śmierci, testamentach myśląc, że to sprowadzi na nich nieszczęście. Przeszkodą jest także brak wiedzy. Dopiero od kilku miesięcy mówi się szerzej o sukcesji.
Czy łatwo znaleźć sukcesora? Jaki etapy wyróżniamy w sukcesji?
Niestety nie. Pierwszym etapem sukcesji jest wychowanie do przejęcia firmy. U dzieci lub sukcesora spoza rodziny buduje się pozytywny obraz firmy. Kolejnym etapem jest edukacja sukcesora. Trzeba zadbać o wykształcenie i doświadczenie – stopniowe wprowadzanie w sprawy firmy. Ważne, żeby sukcesor poznał firmę na każdym odcinku. Błędem wielu przedsiębiorców pozostaje wprowadzanie swoich następców do firm od razu na kierownicze stanowiska. Sukcesor musi poznać, skąd tak naprawdę w firmie biorą się pieniądze.
W kolejnym kroku należy zabezpieczyć interesy nestora. Należy zabezpieczyć środki finansowe na życie na emeryturze. Dobrze też przemyśleć, w jaki sposób wykorzystać dotychczasowe jego doświadczenie. Często proponuje się stanowiska w radzie nadzorczej lub inne stanowiska doradcze. Nestor powinien odchodzić z firmy stopniowo.
Należy także dokonać sukcesji formalnej – wybór formy prawnej dla przedsiębiorstwa, opracowanie stosownych dokumentów, załatwienie formalności podatkowych. Jest jeszcze etap po sukcesji. Okres po przeprowadzeniu procesu, w którym obserwujemy, jak działa firma w nowych realiach i dokonujemy ewentualnych korekt.
Tworzenie planu sukcesji należy zacząć od wszechstronnej analizy prawnej i faktycznej sytuacji firmy, a także struktury całego majątku. Analiza ta powinna uwzględniać w szczególności strukturę osobową firmy i rodziny oraz wzajemne powiązania pomiędzy jej członkami.
Dlaczego warto pomyśleć o sukcesji?
Udana sukcesja nierzadko jest warunkiem przetrwania firmy, a żeby była skuteczna, trzeba ją starannie zaplanować. Im wcześniej właściciel zdecyduje się na opracowanie planu sukcesji, tym lepiej. Dzięki temu można spokojnie przeanalizować stan spraw oraz wypracować i wdrożyć przemyślane rozwiązania, które zabezpieczą zarówno interesy firmy, jak i poszczególnych członków rodziny. Planując sukcesję, musimy odpowiedzieć sobie na pytanie, czy majątek firmy ma pozostać w ograniczonym kręgu członków rodziny, czy też dopuszczamy jego rozproszenie.
Jakie są konsekwencje braku planu sukcesji?
Brak planu sukcesji przede wszystkim naraża firmę rodzinną na ryzyko zastosowania ustawowych reguł dziedziczenia, które rzadko odpowiadają potrzebom biznesowym firmy. Są to regulacje bardzo ogólne. Dziedziczenie ustawowe może niekorzystnie wpływać na strukturę własności firmy rodzinnej. Gdy właściciel ma wielu spadkobierców, w spółce może dojść do trudności z podejmowaniem decyzji przez wspólników, jeśli umowa spółki nie zawiera stosownych zapisów gwarantujących sprawność podejmowania kluczowych decyzji.
O czym jeszcze należy pamiętać, planując przekazanie firmy kolejnym pokoleniom?
Niezbędne mogą okazać się testamenty, umowy rozdzielności majątkowej, czyli intercyzy. Członkowie rodziny mogą też dokonać wiążących ustaleń dotyczących sposobu zarządzania firmą w osobnej umowie wspólników. Zasady sukcesji muszą przy tym korespondować z dokumentami korporacyjnymi firmy. Obszary muszą się dopełniać i stanowić spójny system.